Qadınların gizlətdiyi xəstəlik: ondan necə qurtulmalı?
Azərbaycan Tibb Universitetinin Tədris Cərrahiyyə Klinikasının ikinci mama-ginekologiya şöbəsinin müdiri Turab Canbaxışovun məqaləsini təqdim edirik.
Qadınlarda gündüz saatlarında və oyaqkən istəyi xaricində sidik ifrazının olması bu başlıq altında qiymətləndirilir. Diaqnozunda sidik saxlamazlığın miqdarı yoxdur: çünki günlük bez istifadə etmək məcburiyyətində olmasına baxmayaraq, şikayət etməyən qadınlarla bərabər, damcılama şəklində və ya seyrək sidik saxlamazlığı böyük problem olaraq görən qadınlar da vardır. Beləliklə də, sidik saxlamazlıq probleminin böyüklüyü qadının sosial statusu ilə çox sıx əlaqədardır. Kənd şəraitində yaşayan qadınlarda bu problem yaşla bağlı təbii proses kimi dəyərləndirilərək, həkimə müraciət edilməsə də, şəhərlərdə yaşayan, xüsusən işləyən qadınlarda sidik saxlamazlıq dərin depressiya, təklik duyğusu və sosial münasibətlərdə daralmaya (sidik qoxusu, islanma hissi) yol açmaqla daha erkən vaxtlarda həkimə müraciətə səbəb olmaqdadır. Qadınların 25%-də həyatlarının hər hansı bir dövründə sidik saxlamazlıq olmuşdur. Sidik saxlamazlıq adətən qadınlar tərəfindən gizlədilən və utanılacaq bir əlamət kimi qarşımıza çıxır. Bir araşdırmada sidik saxlamazlığı olan qadınların 70%-i həkimə başqa səbəblə müraciət etdiyi halda müayinə və anamnez toplanması zamanı sidik saxlamazlığın təyin edildiyi göstərilir. Qadın ömrünün uzanması ilə problem daha da böyüyür.
Sidik saxlamazlıq 3 əsas qrupa ayrılır:
- Həqiqi stress sidik saxlamazlıq (əzələ və sinir gücsüzlüyü ilə əlaqədar)
- Detrusor əzələnin qeyri-stabilliyi (sidik kisəsinin kontrol edilə bilinməyən yığılması)
- Qarışıq (hər iki halın birlikdə olması)
Həqiqi stress sidik saxlamazlıq
Daha çox doğmuş qadınlar arasında rast gəlinir. Qasığın əzələ və sinirlərinin doğuş sırasında zədələnməsi öskürmə, asqırma, gülmə, pilləkən çıxma, yük daşıma, cinsi əlaqə zamanı qarın daxili təzyiqin artması nəticəsində xəstədə sidik ifrazının baş verməsinə səbəb olur. Müalicəsi adətən cərrahidir. Fiziki müalicə (qasıq əzələlərinin möhkəmləndirilməsi), elektriklə qıcıqlandırma (stimulyasiya), menopauzadakı qadınlarda isə hormonal müalicə də bəzən aparıla bilər.
Detrusor əzələnin qeyri-stabilliyi
Adətən daha gec yaşlarda rast gəlinməsinə baxmayaraq, sidik kisəsinin patologiyaları zamanı (daş, iltihab, şiş) hər zaman müşahidə oluna bilər. Bu xəstələrdə kiçik yaşlarda enurez, gecə yuxudan oyanaraq sidik ifraz etmə (normalda 2 dəfə ola bilər), gündüzlər tez-tez sidiyə çıxma (normalda 6 dəfə) daha çox rast gəlinir. Su səsi ilə sidik ifrazı hissi ola bilər. Adətən fiziki aktivliklə əlaqədar ani sidik ifrazı hissi ilə tualetə qaçan xəstə tualet qapısında sidiyini saxlaya bilmir. Cərrahi müalicənin xeyri yoxdur. Fiziki müalicə (sidik kisəsinin yenidən tərbiyəsi), elektrik stimulyasiyası və dərman müalicəsi tətbiq edilir.
Qarışıq sidik saxlamazlıq
Yuxarıda bəhs edilən hər iki hal eyni xəstədə vardır. Hər bir müalicə üsulu tətbiq edilə bilər. Əvvəl əməliyyat, sonra fiziki müalicə, ya da dərman və ya elektrik stimulyasiyası, yaxud əvvəl fiziki müalicə, sonra əməliyyat tətbiq edilə bilər.
Diaqnostika
İlk olaraq, xəstənin sidik saxlamazlıq forması təyin edilir. Daha sonra ginekoloji müayinə aparılaraq sidik kisəsi, sidik kisəsi boynu, uşaqlıq yolu və uşaqlıqda sallanma olub olmaması, xüsusən əvvəl keçirilmiş əməliyyatla bağlı sidik yollarından vaginaya doğru formalaşmış kanalcıq, fistullarla əlaqədar davamlı sidik saxlamazlığın olub olmaması araşdırılır. Bu proseslərdən sonra xəstənin sidik analizi, iltihab baxımından sidiyin mikrobioloji müayinəsi aparılır. Bu müayinələr nəticəsində problem aşkarlanırsa, müvafiq müalicə təyin edilir. Daha sonra xəstənin sidik qaçırmasını izləmək üçün sidik kisəsinə müəyyən miqdar maye verilməklə və ya xəstənin sidik ifrazı hissinin olmasını gözlədikdən sonra gücənmə ilə əlaqədar sidik ifrazının olub olmaması müayinə edilir. Sidik saxlamazlığın varlığını və ya miqdarını təyin etmək üçün bez testi də aparıla bilər.
Xəstə bu test üçün 24 saatlıq müddət ərzində dəyişdiyi bezləri gətirir. Bezlərin quru və yaş çəkiləri arasındakı fərq hesablanaraq sidik saxlamazlığın varlığı və miqdarı təyin edilir. Xüsusilə daha əvvəl sidik saxlamazlıqla bağlı əməliyyat keçirməsinə baxmayaraq, yenə şikayəti olan xəstələr və əməliyyat ediləcək xəstələrdə daha ətraflı urodinamiki müayinələr aparılır. Bu prosedur zamanı xəstənin sidik kisəsinə taxılan kateter ilə fizioloji məhlul verilərək dolma, sidik saxlamazlıq və sidik ifrazı təzyiqləri kompüter vasitəsilə qeyd edilərək rəqəmsal və qrafik yolla yazılır. Urodinamikanın son dərəcədə mürəkkəb və bahalı analiz olması səbəbi ilə hər xəstəyə tətbiq edilmir. Müayinə və xəstənin anamnezindən faydalanaraq bəzi müalicə üsulları yoxlanıldıqdan sonra, nəticəyə görə urodinamiki müayinə və ya əməliyyata qərar verilə bilər.
Nəticə olaraq, xanımlarda sidik qaçırtması varsa, mütləq həkimə müraciət etməlidirlər. Sidik saxlamazlığın növü aydınlaşdırıldıqdan sonra müvafiq müalicə aparılaraq həyat komfortu geri qaytarılmalıdır.
