Hamiləlik nə vaxt riskli adlanır? Riskli hamiləliyin səbəbləri nədir?
Azərbaycan Tibb Universitetinin Tədris Cərrahiyyə Klinikasının ikinci mama-ginekologiya şöbəsinin müdiri Turab Canbaxışovun məqaləsini təqdim edirik. Hamiləlik normal və təbii bir prosesdir. Bəzi hallarda hamilə olmadan öncə ana namizədinin orqanizmində olan xəstəliklər və ya hamiləlik dövründə ortaya çıxan problemlər müxtəlif risklərin yaranmasına səbəb olur. Belə hamiləliklərə riskli hamiləlik və ya yüksək riskli hamiləlik deyilir. Riskli və yüksək riskli hamiləliklər bəzi hallarda ananın və ya ana bətnindəki dölün sağlamlığını, hətta həyatını təhlükəyə ata bilər. Riskli və yüksək riskli hamiləliklər mütləq riskli hamiləlik üzrə mütəxəssis (perinatoloq) tərəfindən daha yaxından nəzarət altında olmalıdır. Riskli hamiləliyə nəzarət normal hamiləliyə nəzarətdən fərqlənir. Hamiləlik nə vaxt riskli adlanır? Riskli hamiləliyin səbəbləri nədir? - Əgər ananın yaşı 18-dən aşağı və ya 35-dən yuxarıdırsa; - Anada təzyiq, qalxanvari vəzi, şəkər, ürək, qaraciyər, birləşdirici toxuma xəstəlikləri, damar və digər orqanlarda hamiləlik dövrünə aid olmayan, hamiləlikdən əvvəl mövcud olan sistem xəstəliklər varsa; - Ana çox zəif və ya çox kökdürsə; - Ana və ata arasında qohumluq əlaqəsi varsa; - Ana hər hansı bir səbəbdən dərman qəbul edirsə (epilepsiya, psixiatrik xəstəliklər və s.); - Ana siqaret və ya alkoqol qəbul edirsə; - Ananın anamnezində təkrarlanan düşüklər varsa; - Qadının əvvəl heç bir sağlamlıq problemi olmadığı halda, hamilə qaldıqdan sonra tamamilə hamiləliklə əlaqədar ortaya çıxan problemi varsa; Hamilə qadınla əlaqəli hamiləlik dövrü problemləri: - Hamiləlik diabeti (hamiləlik şəkəri, hestasional diabet); - Hamiləlik zəhərlənməsi (hamiləliklə əlaqədar yaranan yüksək təzyiq, preeklamsiya, eklampsiya, toksemiya); - Hamiləlik qanaxmaları (vaginal qanaxma); - Hamiləlikdə uşaqlıq boynu çatışmazlığı (servikal çatışmazlıq); - Hamiləlikdə dölyanı mayenin vaxtından qabaq axması (prematur zarların yırtılması); - Hamiləlikdə vaxtından qabaq doğuş təhlükəsi; Döllə əlaqəli hamiləlik dövrü problemləri: - Çoxdöllü və əkiz hamiləliklər; - Döldə inkişaf ləngiməsi; - Dölyanı mayenin normadan az olması (oliqohidramnion); - Dölyanı mayenin normadan çox olması (polihidramnion); - Rh uyğunsuzluq (Rh Alloimmunizasiya); - Döldə inkişaf qüsurları (döl anomaliyaları); Riskli hamiləliyə nəzarət nə üçün vacibdir? Bir çox qadının hamiləlik dövrünü hər hansı bir problem olmadan keçirməsinə baxmayaraq, hamiləlik dövründə nə vaxt problemlə qarşılaşa biləcəyini təxmin etmək mümkün deyil. Hətta normal görünən bir hamiləlik dövründə belə, sonradan ciddi problemlərin ortaya çıxa bilmə ehtimalı olduğundan bütün hamiləliklərin mama-ginekoloqun nəzarəti altında olması böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu vəziyyətə bir neçə nümunə göstərmək lazım gələrsə: - Hamilə qalmazdan əvvəl heç bir xəstəliyi olmayan sağlam bir qadın hamilə qalır. Hamiləlik dövrünün 24-cü həftəsində hamiləlik şəkəri (hestasional diabet) ortaya çıxır. - Hamilə qalmazdan əvvəl heç bir xəstəliyi olmayan sağlam bir qadın hamilə qalır. Hamiləlik dövrünün 28 ilə 30-cu həftəsindən etibarən hamiləlik zəhərlənməsi ortaya çıxır. - Hamilə qalmazdan əvvəl heç bir xəstəliyi olmayan sağlam bir qadın hamilə qalır. Hamiləlik dövrünün 28 ilə 30-cu həftəsi arasında körpənin inkişafı ilə bağlı problemlər (körpədə inkişaf geriliyi) ortaya çıxır. - Hamilə qalmazdan əvvəl heç bir xəstəliyi olmayan sağlam bir qadın hamilə qalır. Hamiləlik dövrünün 11 və 14-cü həftəsi arasında ultrasəs müayinəsində körpənin ənsə qalınlığının artdığı aşkarlanır. - Hamilə qalmazdan əvvəl heç bir xəstəliyi olmayan sağlam bir qadın hamilə qalır. Hamiləlik dövrünün 11 və 14-cü həftəsi arasında edilən ikili testin nəticəsi yüksək çıxır. - Hamilə qalmazdan əvvəl heç bir xəstəliyi olmayan sağlam bir qadın hamilə qalır. Hamiləlik dövrünün 16 və 20-ci həftəsi arasında aparılan ultrasəs müayinəsində körpədə bir problem (körpənin ürək və böyük damarlarında problemlər, daun sindromu olma ehtimalını düşündürən - sümüklərin qısa olması, bağırsaq exogenliyinin artması, ənsə qalınlığının artması kimi simptomlar və s.) müəyyən edilir. Yuxarıdakı nümunələrdə olduğu kimi, problemsiz keçən bir hamiləlik dövründə hamiləliyə nəzarət əsnasında döl, ana və ya hamiləlikdən qaynaqlanan bir problem aşkar olunduğu zaman hamiləliyə nəzarət edən həkim perinatoloqla konsultasiya etməlidir. Bəzi hamiləlilər isə başlanğıcdan etibarən müxtəlif risklər daşıyır və bu risklər ananın və dölün sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Bunlara bir neçə nümunə göstərmək lazım gələrsə: - Şəkərli diabet xəstəliyi olan bir qadın hamilə qalır. - Təzyiq xəstəliyi olan bir qadın hamilə qalır. - Qalxanvari vəzi xəstəliyi olan bir qadın hamilə qalır. - Daha əvvəlki hamiləlikləri təkrarlanan düşüklərlə nəticələnmiş bir qadın hamilə qalır. Hamiləlik dövrünün əvvəlindən riskli hamiləlik qrupuna daxil olan qadınlarda hamiləlik dövrü risklərinin əvvəlcədən müəyyən edilib, müxtəlif tədbirlərlə xoşa gəlməz halların minimuma endirilməsi çox vacibdir. Bu, ancaq hamiləlik dövrü boyunca perinatoloqlar tərəfindən lazım olan tezlikdə müayinə (riskli hamiləliyə nəzarət) və təfsilatlı yoxlamaların aparılması ilə mümkün ola bilər. Riskli hamiləliyə nəzarət necə aparılmalıdır? Ananın hamiləlikdən əvvəl mövcud olan bəzi xəstəlikləri hamiləlik prosesinə və dölə ciddi şəkildə təsir göstərə bildiyi kimi, hamiləlik də ananın mövcud xəstəliyinin gedişatına və müalicəsinə təsir göstərir. Qadın hamiləliyi planladığı zaman, yəni hamilə qalmazdan əvvəl ümumi sağlamlıq problemlərinin olması və dərəcəsi barədə müvafiq sahə həkimi tərəfindən (daxili xəstəliklər, kardiologiya, nefrologiya və s.) mütləq konsultasiya olunmalıdır. Ana namizədinin daha əvvəlki hamiləliklərinin təkrarlanan düşüklərlə nəticələnməsi səbəbinin məlum olub və ya olmasından asılı olmayaraq mövcud hamiləliyi də riskli hamiləliklər kateqoriyasına daxil edir. Əvvəlki düşüklərin həftəsi, necə olduğu kimi təfsilatlar və qan analizlərinin köməyi ilə mövcud hamiləliyə nəzarət edilir. Çox erkən düşüklərdə xromosom anomaliyaları, hamiləliyin 3-6-cı ayı arasındakı düşüklərdə uşaqlıq boynu çatışmazlığı, hamiləliyin daha irəliləyən aylarında doğuşdan əvvəl körpə ölümü hallarında isə ananın və ya körpənin xəstəlikləri araşdırılır. Şişlərin profilaktikası üçün hamiləlikdən əvvəl və ya başlanğıcında döşdə kütlə olub-olmadığı,yaxın vaxtlarda bir PAP-smear (uşaqlıq boynundan götürülən sıyrıntı) edilib-edilmədiyi soruşulmalıdır. Günümüzdə dölün inkişaf anomaliyalarına və dölün xəstəliklərinə doğuşdan əvvəl diaqnoz qoyulması aktuallaşmışdır. Bunun nəticəsi olaraq da artıq ana bətnindəki körpənin müalicəsi əhəmiyyət kəsb edir. Riskli hamiləliyə kim nəzarət edir? Yüksək riskli hamiləliyə bir həkimin nəzarət etməsi kifayət deyildir. Bu müxtəlif sahələrdən olan həkimlərin ümumi bilik və təcrübələri ilə həyata keçirilən bir nəzarət formasıdır. Qrupda ginekoloq başda olmaq üzrə kardioloq, terapevt, həkim-endokrinoloq, diyetoloq, fizioterapevt və oftalmoloq da olur. Hamilə qalmazdan əvvəl xəstəliyi olan qadınlar ana ola bilərlərmi? Qadının hamilə qalmazdan əvvəl mövcud olan yüksək təzyiq, diabet, qalxanvari vəzi, ürək, böyrək , qaraciyər xəstəlikləri hamiləlik dövrü boyunca ağırlaşmaya meyllilik göstərir. Qadın hamiləliyi planladığı zaman,yəni hamilə qalmazdan əvvəl ümumi sağlamlıq problemlərinin mövcudluğu və ya dərəcəsi barədə müvafiq sahə həkimi tərəfindən (daxili xəstəliklər, kardiologiya, nefrologiya və s.) konsultasiya olunmalıdır. Sözsüz ki, bu ümumi sağlamlıq problemləri olan bir qadının ana ola bilməyəcəyi demək deyildir. Lakin, hamiləlik dövrünü həm ananın, həm də körpənin sağlam və problemsiz şəkildə keçirə bilməsi üçün hamiləliyə nəzarət, bu sahədə ixtisaslaşmış həkimlər tərəfindən edilməlidir. Hamiləlikdən əvvəl bu xəstəliklərdən hər hansı biri olan hər bir qadın hamilə qalmazdan əvvəl mütləq mütəxəssisə müraciət etməlidir.
